Quen biết nhau mười mấy năm trời, chúng tôi gặp nhau một vài lần ngắn ngủi trong những dịp tình cờ. Áo sơ mi nhà giáo. Mái tóc rủ trên cung bậc vỹ cầm. Cuộc đời của anh, và thơ của anh, cũng bình dị như con người của anh. Tôi nghĩ thế. Thiên thần đã ghi một dấu chấm, và tôi nhìn thấy nó, dấu chấm thời gian ấy, giữa đôi mắt anh như nhìn con suối nhỏ, bình thản với những lời ca trong mát giữa núi rừng u tịch. Bóng Trường Sơn vời vợi, lời ca không vang tận đỉnh cao. Ngày tháng trôi lững lờ, dòng nước dâng trọn tình yêu cho lau lách và sỏi đá. Vị ngọt thấm sâu lòng đá, vẽ lên đấy hình ảnh bình dị bằng những đường nét kinh hoàng, pha lẫn màu sắc mờ nhạt của hoài niệm.
Tôi nghĩ về sụ bình dị của một tử tù vượt ngục. Tôi gặp nó trong một nhà trọ, nằm lùi sâu gần sát chân núi, bị cắt ngang bởi một con suối cạn. Chúng tôi ngồi nhìn ánh đèn hắt ra khung cửa tỏa sáng một vùng hiu hắt trên luống cải. Gã cười nói hào hứng, như một kiếm khách ngang tàng của thời trung cổ. Bất chợt, tách trà thoát khỏi tay tôi, rơi xuống đất và vỡ vụn. Tôi vừa thoáng nhìn thấy dấu ấn thời gian, một dấu chấm định mệnh mà thiên thần quái ác đã ghi lên trán gã. Không có gì đơn giản hơn trong dấu chấm ấy. Nó chỉ nói một ý nghĩa. Đây là biên giới của sự sống và sự chết, phân cách phía trong và phía ngoài tầm đạn. Từ đó, gã tử tù vượt ngục ấy đi đâu, ở đâu, đang làm gì, tôi không biết rõ. Duy chỉ biết một điều. Gã đã hay đang ở trong hay ở ngoài tầm đạn.
Cho đến tối hôm ấy, khi một con kiến lang thang tìm sống đi lạc vào ngay giữa trán, tôi bàng hoàng tỉnh giấc. Gã tử tù vượt ngục kể từ đêm ấy vĩnh viễn đi vào bóng tối của chiêm bao. Ngoài trời, ánh trăng bàng bạc, âu yếm tình tự với lá xanh. Một nỗi oan khiên nào đó, do bàn tay của định mệnh, hay do thói trào lộng của thời gian, một cọng lá xanh khắc khoải lìa cành, và trong hư không nghe văng vẳng bài ca vấy máu. Tôi muốn gợi nhớ một bài thơ của anh, bằng hình ảnh như thế:
Ngủ vùi cây rớt máu xanh
Con trăng nhai lá trên cành nín hơi
Bóng trăng loang loáng đầy trời
Rùng mình mặt đất trổ đầy huyết hoa.
Như thế đó, tôi nghĩ về sự bình dị trong đời sống của anh. Hóa ra, sự bình dị ấy, với ngày tháng trôi đi trong thầm lặng, mà trong sâu thẳm tận cùng của sự bình dị ấy, tình yêu đang gặm nhấm tâm tư, để cho gầy trơ nỗi chết. Sự sống vẫn trôi đi lặng lẽ, như một giấc ngủ say, dù cho
Dưới kia dâu biển vô tình
thì ở đây vẫn
Ngàn thu hạt móc trên cành ngủ say.
Ngay bây giờ, tôi muốn gối đầu lên khuỷu tay, ngủ một giấc thật say sưa không mộng mị, để cho trái tim đẩy dòng máu chảy ngược lại. Rồi khi tỉnh dậy, sắc màu và hình ảnh của trời đất thay đổi hết. Tôi sẽ tìm đến thăm anh, và thơ của anh, bằng tình cảm nào đây? Dù vậy, có lẽ anh vẫn đi tìm sự sống bằng những viên phấn trắng, và cây vỹ cầm trên vai, để
Khinh thế sự suýt làm thân khất cái
hoặc
Trang thơ vi vút triều hồng
Cười vang tay trắng tang bồng mà chơi
***
Biết anh từ ngày mình còn là thư sinh bồng bột. Mà đến nay, áo cơm và tóc trắng đã soi mòn chuỗi hạt. Ba mươi năm trời ruộng đồng ngập máu. Đêm đêm đọc sách bằng ánh hỏa châu. Tìm lối đi và về trong ánh chớp của lửa đạn. Thăm viếng bạn bè từ những huyệt mộ âm u. Công sự và chiến hào đã tạo dựng cho mỗi người một thế giới riêng biệt. Bàn tay bé bỏng không bắt được gió ngàn cuồng nộ. Khi đất cát hồi sinh, tiếng gào thét từ Thái Bình Dương dậy sóng, hòa âm cùng giai điệu thanh bình. Đứng ngay giữa lòng nhạc đội đại hòa tấu của bản giao hưởng ấy, bản giao hưởng không chủ đề, nghe văng vẳng đâu đây, trong anh hoặc trong tôi, dư vang của những âm giai ẩm ướt từ quá khứ:
Mưa trên chinh chiến tơi bời
Quê hương gầy trơ thương tích
Mưa trên mộng mị cuộc đời
Hận thù triền miên xiềng xích
Những ngày ấy chưa xa lắm. Vết thương vẫn còn rỉ máu. Tôi tưởng tượng anh vẫn còn ngồi ôm gối, nhìn xa xăm về những phương trời đổ nát. Phương trời ấy thuộc về quá khứ.
Trong quá khứ ấy, anh đã đứng nhìn trong câm lặng cô đơn:
Vành khăn sô quanh tóc dài tóc ngắn
Thôn lửa bừng và đèo dốc máu sa
Giữa ly loạn tôi ẩn mình tháp trắng
Cũng khổ đau thù hận nhớ thương và…
Nhưng không phải chỉ dường ấy dư vang, chừng ấy giai điệu. Thời gian đi qua. Chích máu mình, hòa men quá khứ, chế biến thành rượu ngọt và cay. Hương vị của nó vẫn chan hòa tình yêu và thù hận. Cuộc chơi trào lộng của Thời gian là thế. Nó là con trai cũa nữ thần Hoài Niệm. Bà mẹ dịu dàng và từ ái đến thế, mà cậu quý tử ấy lại tinh nghịch quái ác đến thế:
Rồi ra rừng trở cô đơn
Tóc sương đời núi hao mòn tuổi thơ.
Từ cái dấu chấm định mệnh của thời gian ấy, dấu chấm ở ngay khoảng giữa đôi mắt anh, tôi đã nhìn thấy, dưới những nếp gấp bình dị của thơ anh, của con người anh, và có lẽ của cả đời sống của anh nữa; dưới những tình cảm bình dị ấy, một bầu trời trầm mặc bao la của vĩnh cửu. Nhà thơ vẫn yêu loài người dù sống giữa hận thù và gian dối; vẫn yêu mặt đất dù sống trong sự đày đọa của áo cơm. Tình yêu và khát vọng vĩnh cửu, tâm tình muôn thưở của thơ là thế.
